Ιστορία του Τοπλού μέρος Γ’

O ζωγράφος Ιωάννης Κορνάρος

Ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της αναγέννησης στην Κρήτη, υπήρξε αναμφισβήτητα ο Ιωάννης Κορνάρος. Γεννήθηκε στην Κρήτη το 1745 και πέθανε περί το 1796. Δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για το βίο του είναι πάντως βεβαιωμένο ότι εργάστηκε στην Κρήτη, το Σινά, την Κύπρο και την Αίγυπτο. Έργα του συναντούμε σε πολλές μονές της Κρήτης όπως τα Σαββαθιανά και των Άγιο Ματθαίο των Σιναϊτών, όσο και στην Ιερά μονή Τοπλού. Σημαντικές είναι οι τοιχογραφίες που έκανα από το πέρασμά του στην Κύπρο στη μονή του Κύκκου. Κλασσικός τρόπος υπογραφής υπήρξε η φράση «χειρ Ιωάννου Κορνάρου» με την ημερομηνία κατασκευής, πολλές φορές φυσικά ο τρόπος υπογραφής προσαρμόζονταν ανάλογα αλλά πάντα στο ίδιο ύφος.

Μεταξύ των έργων που διασώζονται είναι και δύο φορητές εικόνες στη μονή Τοπλού. Πρόκειται για την εικόνα με την επωνυμία «Μέγας ει Κύριε» παρμένη σαν έμπνευση από την ευχή του μεγάλου αγιασμού. Είναι εικόνα της εποχής των παλαιολόγων και περιγράφει 61 παραστάσεις σημειωμένες με μαύρο μελάνη με θέματα που περιγράφονται μέσα στην προαναφερόμενη ευχή. Έχει διαστάσεις 1,33´ 0,85 εκατοστά και στο κάτω μέρος ο ζωγράφος σημειώνει όλους όσους συνέβαλαν για την κατασκευή της εικόνα, είναι δε ένα έργο που έγινε στα 25 χρόνια του ζωγράφου.
Η άλλη εικόνα του Ιωάννη που μπορούμε να βρούμε φυλασσόμενη στη μονή Τοπλού είναι εκείνη της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας, πρόκειται για φορητή εικόνα διαστάσεων 34,5´ 42,5 εκατοστά που εικονίζει ολόσωμη τη μορφή της Αγίας Αναστασίας και οκτώ παραστάσεις παρμένες από το βίο και το μαρτύριό της. Στο κάτω μέρος αναφέρει ότι έγινε με έξοδα του μοναχού Νεοφύτου των γονέων και των αδελφών αυτού το 1765. Η όλη σύνθεση χωρίζεται σε τρεις οριζόντιες ζώνες όπου στο κέντρο υπάρχει η φυσιογνωμία της Αγίας.
Φυσικά πέρα από τις εικόνες του Κορνάρου έχουν διασωθεί πολλά εικονογρα-φικά έργα από την εποχή της Κρητικής σχολής, όπως και κάποιες τοιχογραφίες στο δυτικό μέρος του Ναού πάνω από την είσοδο, τοιχογραφίες που ανακαλύφθηκαν στην τελευταία αναστήλωση της μονής.

Η καταστροφή της μονής από τους Ιππότες της Μάλτας.

Η πρώτη καταστροφή που θα δεχτεί η μονή πριν ακόμα την καταλάβουν οι τούρκοι θα έλθει από χριστιανικά χέρια, εκείνα των Ιπποτών της Μελίτης. Το εν λόγω τάγμα προέρχονταν από το τάγμα των Ιπποτών του αγίου Ιωάννου στη Ρόδο και μετά την ήττα τους από το 1522 από το Σουλεϊμάν το μεγαλοπρεπή περισυλλέγησαν από το Κάρολο τον Ε’ το 1530 ο οποίος τους παραχώρησε τη νήσο Μάλτα και έδωσαν όρκο ότι θα πολεμούν πάντα τους Οθωμανούς.
Για το λόγο αυτό τους κάλεσε η ενετική διοίκηση της Κρήτης για να βοηθήσει λόγο του επερχομένου Ενετικού κινδύνου και ειδικά μετά την επίθεση στα Χανιά.
Μετά την παράδοση των Χανίων οι Ιππότες κατέπλευσαν στο Χάνδακα απ’ όπου απεχώρησαν μετά την κατάληψη της Ρεθύμνης καταφεύγοντας ανατολικότερα αποβιβα-ζόμενοι στο λιμάνι της Σητείας. Αλλά αντί να επιστρέψουν και να υπερασπιστούν το Χάνδακα ή να παραμείνουν στη Σητεία και να περιμένουν τον επερχόμενο Οθωμανικό κίνδυνο άρχισαν τη λεηλασία της υπαίθρου. Πέρα από τη λεηλασία πολλών χωριών λεηλάτησαν και τη μονή Τοπλού.

Η κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους, η ανακήρυξη της μονής σε Σταυροπηγιακή, η καταστροφή της από τους τούρκους.

Το 1614 η ανατολική Κρήτη θα πέσει στα χέρια των τούρκων οι οποίοι αρχόμενοι από τα Χανιά απλώνονται σ’ ολόκληρη την Κρήτη και θα την καταλάβουν τελικά το 1668 με την παράδοση του Χάνδακα και των Κάστρων της Σπιναλόγκα και της Γραμβούσας. Με την πτώση της μονής στα χέρια των τούρκων οι μοναχοί θα διασκορπιστούν.

Από τη στιγμή που επετέθησαν στη Σητεία προχώρησαν σε σφαγές αμάχων που συναντούσαν στα χωριά που περνούσαν. Μία ομάδα από τους επιτιθέμενους κατευθύνθηκε στη μονή Τοπλού. Με την επίθεση αυτή άρπαξαν οτιδήποτε είχε αξία στη μονή και επιβαίνοντες στα πλοία τους αναχώρησαν από τη Σητεία. Κατά την λαϊκή παράδοση οι τούρκοι πήραν πολύ κόσμο μαζί τους για να τον οδηγήσουν στην ανατολή.

Ο φόνος του Μπαϊράμ αγά Κασάπη, η ακολουθήσασα αρπαγή της περιουσίας της Μονής και η τέλεια ερήμωσή της στην επανάσταση του 1821.

Δεν είναι λίγες οι ταλαιπωρίες και οι κακουχίες που την ανάγκασαν πολλές φορές να επαιτεί για να μπορέσει ν’ ανταποκριθεί στις καθημερινές απαιτήσεις, που δεν είχαν να κάνουν μόνο με τις φορολογίες της πύλης, αλλά και από τις συχνές απαιτήσεις που είχαν οι γενίτσαροι της περιοχής. Ένας από τους πιο απαιτητικούς γενίτσαρους ήταν ο Μπαϊράμ αγά Κασάπης από την κάτω επισκοπή, του οποίου ο φόνος μέσα στο χώρο της μονής αποτέλεσε την αφορμή το μοναστήρι να πάθει πολλά και μεγάλα κακά στην περίοδο της τουρκοκρατίας. Φαίνεται ότι σε κάποια από τις επισκέψεις του ο ηγούμενος Ιερεμίας τόλμησε ν’ απευθύνει παρατήρηση προς τον Μπαϊράμ και ‘κείνος με τη σειρά του σκότωσε τον ηγούμενο. Το γεγονός αυτό στεναχώρησε, και λογικό ήταν την αδελφότητα η οποία πάνω στην οργή της θέλησε ν’ αποκτήνει τον γενίτσαρο, όμως για το λόγο ότι η πράξη ήταν πολύ δύσκολη στην πραγματοποίησή της ζήτησαν από κάποιον άλλο τούρκο ο οποίος περιδιάβαινε στη μονή και εκείνος με τη σειρά του απαίτησε ένα αρκετά μεγάλο ποσό για να πραγματοποιήσει την πράξη αυτή, το όνομα του φονιά δεν διασώθηκε από την παράδοση. Υπάρχει βέβαια η γνώμη ότι ο ως άνω αγάς θανατώθηκε από κάποιον υπηρέτη της μονής και για το λόγο αυτό δεν έγινε γνωστό τ’ όνομά του. Γεγονός είναι ότι τόσο κατά την ώρα του φόνου ο θόρυβος ξύπνησε τους μοναχούς οι οποίοι μέσα στο σκοτάδι έτρεξαν για να ελέγξουν την προέλευση του θορύβου και ανακάλυψαν το πτώμα του γενιτσάρου. Πάνω στην αναταραχή πολλές σταγόνες από το κερί έπεσαν πάνω στο πτώμα. Μετά το φόνο οι μοναχοί έδεσαν τον αγά πάνω στο μουλάρι του και άφησαν το ζώο ελεύθερο να επιστρέψει στην οικία του αγά. Φαίνετε ότι οι μοναχοί δεν έδεσαν καλά το πτώμα πάνω στο ζώο με αποτέλεσμα να πέσει και όταν επέστρεψε σπίτι το ζώο να μην βρεθεί να μην είναι ο αγάς πάνω του. Η αναζήτηση έγινε μέσα στο χώρο της μονής αφού οι συγγενείς του αγά γνώριζαν ότι είχε πάει στη μονή. Για κακή τύχη της μονής το πτώμα βρέθηκε μέσα στα όρία της έχοντας πάνω του σταγόνες από κεριά, με αποτέλεσμα να οδηγηθούν στο συμπέρασμα ότι ο φόνος διεπράχθη στη μονή από τους μοναχούς.

Τα δεινά που ακολούθησαν τη μονή ήταν πολλά αφού το γεγονός ήταν φοβερό και ανεπίτρεπτο από το μέρος των μουσουλμάνων, να δεχτούν ότι ένας ομόθρησκός τους πέθανε από χέρι χριστιανού. Οκτώ, λοιπόν, άλλοι πασάδες με πλίθος γενιτσάρων για 30 μέρες έκαναν πολλές αδικίες, αρπαγές και λεηλασίες στη μονή οδηγώντας τους μοναχούς σε φυλακίσεις και άλλα δεινά. Μετά το τέλος του επεισοδίου αυτού που πολλά στοίχισε στη μονή, οι μοναχοί πήγαν στο ρυάκι που βρέθηκε το πτώμα του Μπραήμ και πετώντας πέτρες έδωσαν ανάθεμα. Για το λόγο αυτό το ρυάκι επεκράτησε να έχει το όνομα ρυάκι του ανθέματος. Όλα τα γεγονότα περιγράφει με λεπτομέρεια κατά πάσα πιθανότητα ο ηγούμενος Ζαχαρίας Κορνάρος, που διαδέχτηκε τον θανόντα ηγούμενο Ιερεμία, μέσα σε πατριαρχικό βιβλίο κατά πάσα πιθανότητα το 1811.

Πολλά δεινά ακολούθησαν λίγα χρόνια μετέπειτα το 1821 λόγο της Ελληνικής επανάστασης.
Ο διοικητής Κρήτης Μαχμούτ πασά, για να προλάβει επανάσταση στην Κρήτη διέταξε να πάρουν οι κατά τόπους νομάρχες αυστηρά μέτρα. Ο τοπάρχης Σητείας Ιμπραήμ Αφεντάκης, ένας από τους πλέων αιμοβόρους γενιτσάρους που γνώρισε η Κρήτη , διέταξε σφαγή όλων των χριστιανών ανδρών της επαρχίας, των δυναμένων να λάβουν όπλα. Η σφαγή άρχισε από την έδρα του το χωριό Τουρτούλους (νυν Άγιος Γεώργιος), στις 26 με 27 Ιουνίου οι γενίτσαροι έφτασαν και στη μονή Τοπλού και βρήκαν τους μοναχούς κοιμούμενους, λέγεται ότι στην θολωτή πόρτα της εισόδου, την καλούμενη πόρτα της Λότζας, έσφαξαν 12 μοναχούς και γλύτωσε μόνο ένας ο οποίος είχε κρυφτεί πίσω από την εικόνα της Θεοτόκου. Φυσικά δεν είναι δυνατόν η μονή να είχε μόνο 13 καλογήρους αλλά κατά πάσα πιθανότητα πολλοί απ’ αυτούς ν’ απουσίαζαν σε μετόχια της μονής, αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο οι τούρκοι πήγαν και στα μετόχια προς αναζήτηση μοναχών. Όσους μοναχούς βρήκαν τους φόνευσαν και διέρπασαν όλη την περιούσια της μονής. Πέρασαν περίπου επτά χρόνια όταν και οι τούρκοι ακόμα βρέθηκαν στην ανάγκη ν’ αναζητήσουν τη στέγαση της πολυπάθου μονής.

Γ.Τ.