Όταν ο μεγάλος Σταγειρίτης φιλόσοφος Αριστοτέλης έγραφε τα «Πολιτικά» δεν περιορίστηκε μόνο στην ανάλυση των εννοιών πόλη, πολιτεία, πολίτης, που είναι και οι κυρίαρχες για ένα τέτοιο έργο, αλλά σε κάποιο σημείο περιέλαβε και τις απόψεις του περί παιδείας, οι οποίες είναι αρκετά επίκαιρες σχετικά με τα προβλήματα της σύγχρονης παιδείας.
Καταρχήν η έννοια της παιδείας δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στο σχολείο με την αντίληψη ότι όλοι οι στόχοι της υλοποιούνται σε αυτό. Ο σοφιστής Πρωταγόρας στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα, αναλύοντας το Αθηναϊκό σύστημα εκπαίδευσης, αναφέρει ότι η παιδεία πραγματοποιείται σε τρία στάδια και αντίστοιχους χώρους: την οικογένεια, το σχολείο και τη κοινωνία, ορίζοντας την προσφορά του καθενός. Οι απόψεις του Πρωταγόρα ισχύουν και σήμερα. Οι τρεις αυτοί φορείς εξακολουθούν να στηρίζουν την υλοποίηση των στόχων της παιδείας και όχι βέβαια της εκπαίδευσης και στο σημείο αυτό χρειάζεται να τονιστεί ότι δεν πρέπει να μπερδεύεται η έννοια της παιδείας με την έννοια της εκπαίδευσης.
Ο Αριστοτέλης ορίζει δύο βασικές προϋποθέσεις της παιδείας: Πρέπει να υπάρχει σταθερή νομοθεσία, που θα καθορίζει τη λειτουργία της και να είναι κοινή για όλους. Όμως εκφράζει αδυναμία, όταν φτάνει να ορίσει τους στόχους της. Και η αδυναμία αυτή οφείλεται στις συγκρουόμενες απόψεις (όπως και σήμερα). Άλλοι, λέει, λένε ότι πρέπει να στοχεύει στη καλλιέργεια των γνώσεων, άλλοι της τεχνολογίας και άλλοι της ψυχής. Επειδή και ο ίδιος αποφεύγει να υποδείξει μία κατεύθυνση (τόσο δύσκολο ήταν και είναι αυτό το πρόβλημα), στο τέλος της ανάλυσής του κάνει μια γενική υπόδειξη. Στόχος της πρέπει να είναι η αποφυγή όσων κάνουν βάναυσο τον άνθρωπο και βάναυσο τον κάνουν όσα τον εμποδίζουν στην καλλιέργεια της αρετής. Είναι δε γνωστό ότι αρετή κατά τον Αριστοτέλη είναι ο προσδιορισμός και η εφαρμογή του μέτρου σε όλες τις πράξεις και τα συναισθήματα του ανθρώπου.
Όλα αυτά γράφονται, διότι και σήμερα παρόμοια είναι τα προβλήματα με την εποχή του Αριστοτέλη. Ο,τιδήποτε γίνεται το αποδίδουμε στην έλλειψη Παιδείας. Από τη διαφθορά στη δημόσια ζωή μέχρι την κοινωνική παθογένεια και από την κάθε μορφής βία μέχρι τη κρίση των θεσμών και την έλλειψη προτύπων, βασικό αίτιο θεωρείται η μορφή Παιδείας που καλλιεργείται. Αν όμως είναι έτσι, γιατί δεν φροντίζουμε να τη βελτιώσουμε;
Πρέπει να δούμε τι θεωρούμε παιδεία σήμερα. Ο όρος έχει περιορισθεί στο χώρο της γνώσης. «Πεπαιδευμένος», σε πολλές περιπτώσεις, θεωρείται ο πολυμαθής και παρόλο που γνωρίζουμε το λάθος επιμένουμε να το λέμε. Όμως παιδεία δεν είναι γνώση ή τουλάχιστον δεν είναι μόνο γνώση. Είναι και ήθος. Είναι και καλλιέργεια του χαρακτήρα, που πρέπει να φαίνεται σε κάθε ενέργεια, συμπεριφορά και πράξη. Δε αρκεί μόνο να γνωρίζουμε πιο είναι το σωστό και μετρημένο αλλά να το εφαρμόζουμε. Αυτή είναι σωστή παιδεία. Το αντίθετο όμως έχει καλλιεργηθεί σήμερα. Το παιδί από πολύ μικρή ηλικία πιέζεται και αποδύεται σε ένα τεράστιο αγώνα συσσώρευσης γνώσεων. «Προσόντων» όπως τα θέλει η τεχνοκρατική εποχή μας. Πρώτα μαθαίνει «ξένες γλώσσες» και μετά μιλάει σωστά τη μητρική. Μαθαίνει χειρισμούς «κομπιούτερ» και κινητών τηλεφώνων και μετά, αν μαθαίνει, τρόπους συμπεριφοράς και κοινωνικών αρχών. Άγχος και αγωνία για την πανεπιστημιακή του επιτυχία, για την κατάκτηση υψηλής επαγγελματικής θέσης, παρά εξοικείωση με την καθημερινότητα και τις υποχρεώσεις, που απορρέουν από αυτή αλλά και τα δικαιώματα, που εξασφαλίζο νται μέσω αυτής. Εκπλήσσεται κανείς, στη σημερινή εποχή της πληροφόρησης, να διαπιστώνει ότι υπάρχει άγνοια σωστής παιδαγωγικής συμπεριφοράς από όσους παρέχουν παιδεία.
Αλλά ποιοι παρέχουν σήμερα παιδεία και ποιοι πρέπει να παρέχουν; Το βάρος έχει πέσει πλέον στο σχολείο, ενώ η οικογένεια ατονεί και η κοινωνία αδιαφορεί. Το σχολείο λοιπόν πιεσμένο από μια αντίληψη χρησιμοθηρίας, ως προς το άμεσο και χρήσιμο, με βάση τις αντιλήψεις της εποχής, αναγκάζεται να προσαρμοσθεί στη παροχή γνώσεων και μάλιστα γνώσεων επιλέξιμων κατά την επιθυμία του μαθητή, η οποία καθορίζεται από τον κύκλο σπουδών, που θα ακολουθήσει. Και προτιμάται το χρήσιμο από το ωφέλιμο. Παρερχομένων δε των σχολικών ετών του μαθητή και εισερχομένου στο Λύκειο, την περίοδο της εφηβείας και της πλέον κατάλληλης για κοινωνικοποίηση και ευρύτερη καλλιέργεια, τότε τα πράγματα γίνονται πιο πιεστικά για την επιτυχία ενός στόχου, που έχει προκαθορισθεί από χρόνια πριν και που δεν είναι άλλος από την εισαγωγή σε κάποια πανεπιστημιακή σχολή έναντι οποιουδήποτε τιμήματος είτε υλικού είτε ηθικού. Έτσι λοιπόν το σχολείο, το οποίο υλοποιεί το σύνολο σχεδόν του περιεχομένου της παιδείας έχει ως βασική αρχή «παροχή γνώσης και κατάρτισης» μεταποιώντας το ρόλο του σε μια δραματική μονομέρεια, απαραίτητη μεν ανεπαρκή δε. Αλλά και αν κάποιοι ρομαντικοί δάσκαλοι ευσυνείδητοι και με πνευματικό υπόβαθρο προσπαθήσουν να περάσουν σε ένα στάδιο προβολής ιδεών και αρχών, μέσα από το γνωστικό αντικείμενο, με τις οποίες θα προσπαθήσουν να διαμορφώσουν το χαρακτήρα των νεαρών μαθητών προσκρούουν σε ένα αδιέξοδο, που κάνει το έργο τους δύσκολο. Αυτό συμβαίνει, διότι πολλά από τα προβαλλόμενα θεωρούνται ξεπερασμένα και ανεφάρμοστα στη σημερινή κοινωνία. Τίποτε, από όσα διδάσκονται, δεν γίνεται αποδεκτό, εάν δεν φαίνεται υλοποιήσιμο. Οι αρχές και οι αντιλήψεις της σημερινής κοινωνίας κάθε άλλο παρά συμβάλλουν σε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες. Είναι φανερό ότι προηγείται το ατομικό συμφέρον από το ομαδικό. Τα πάντα θυσιάζονται σε αυτό. Ακόμα και αυτές οι αρχές της δημοκρατίας, έννοιας Ελληνικής προέλευσης και θεμελίωσης, παραβιάζονται ή ερμηνεύονται «κατά το δοκούν».
Είναι γνωστό ότι στη Γ΄ Λυκείου διδάσκεται ο «επιτάφιος» λόγος του Περικλή, το ευαγγέλιο της Δημοκρατίας, διότι τότε θεωρητικά μπορούν να παρουσιασθούν οι αρχές αυτές και να καλλιεργηθούν στο μαθητή οι βασικές πολιτικές θέσεις περί δημοκρατίας. Όταν λοιπόν ο «δάσκαλος» διδάσκει το 37 κεφάλαιο, που είναι οι βασικές υποχρεώσεις της πολιτείας, που πρέπει να εξασφαλίζει στο πολίτη, (κοινωνική ισότητα, ισονομία, αξιοκρατία), ο μαθητής κάθεται σκεπτικός κατά πόσο αυτά εφαρμόζονται σήμερα και είναι εφικτά και από το σημείο αυτό αρχίζει η επιφυλακτικότητα, που ορισμένες φορές φτάνει στην απόρριψη. Επομένως ό,τι διδάσκεται και καλλιεργείται πρέπει να φαίνεται και εφαρμόσιμο. Ο Αριστοτέλης μας όρισε κάτι σπουδαίο «δίκαιοι γιγνόμεθα πράττοντες δίκαια» (δίκαιοι γινόμαστε κάνοντας δίκαια και όχι λέγοντας). Αυτό το «πράττοντες» είναι το πρόβλημα και αυτό πρέπει να είναι ο στόχος της σύγχρονής παιδείας. Το περιεχόμενο της πρέπει να συνδυάζει τη γνώση με τη καλλιέργεια των απαραίτητων κοινωνικών και πνευματικών αρχών, παρόλο που η εποχή μας δεν βοηθά σε αυτό. Χρειάζεται όμως να εναρμονισθούν και να λειτουργήσουν και οι τρεις φορείς παροχής Παιδείας. Οικογένεια, Σχολείο, Κοινωνία. Η οικογένεια, χωρίς να αδιαφορεί για το «μέλλον» του παιδιού, πρέπει να στρέφει την προσοχή της και στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Ο Τερζάκης στο θαυμάσιο έργο του «Τα παιδιά με τα κλωνάρια» ορίζει τα καθήκοντα και τον τρόπο λειτουργίας των βασικών φορέων της Παιδείας, ώστε να μπορούν να γίνουν πρότυπα «Ο διδάσκων να κρίνεται, ο ηγέτης να ελέγχεται και ο γονιός να φαίνεται άξιος της αποστολής του». Η οικογένεια λοιπόν πρέπει να καλλιεργεί αρχές, που θα πρέπει να εφαρμόζονται και να τηρούνται. Το σχολείο να ξεφύγει από τον ασφυκτικό κλοιό της «φροντιστηριακής» γνώσης και να επεκτείνεται στη προβολή και ανάλυση των αρχών εκείνων, που θα κάνουν το νέο να σέβεται πρώτα τον εαυτό του και κατ’ επέκταση τους άλλους. Να καλλιεργεί την αρχή της αξιοπρέπειας, που σήμερα θυσιάζεται πολλές φορές στο ατομικό συμφέρον. Τέλος η κοινωνία, που είμαστε όλοι εμείς, πρέπει να ξεφύγει από το σύνδρομο του «ωχαδερφισμού» και της αντίληψης «δεν με αφορά» και να καλλιεργήσει σταθερές αξίες και ιδέες, οι οποίες δεν αρκεί να προβάλλονται αλλά και να εφαρμόζονται. Και το βάρος πέφτει στους κάθε λογής «ηγέτες», που πρέπει να λειτουργούν και ως πρότυπα. «Ο Όμηρος έφτιαξε Θεούς, γιατί έζησε ανάμεσα σε ημίθεους» μας εξήγησε ένας μεγάλος Ομηριστής της εποχής. Η κοινωνία επομένως και κάθε ένας χωριστά προτού να διαμαρτύρεται για όσα συμβαίνουν γύρω του, ας αναλογισθεί ποια είναι η δική του συμβολή στο «κοινό καλό».
Η δυσκολία του Αριστοτέλη να ορίσει με σαφήνεια τους στόχους της παιδείας εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση εξαιτίας της ραγδαίας μεταβολής των συνθηκών και των αντιλήψεων. Υπάρχουν όμως ορισμένες σταθερές αρχές και αξίες, που δοκιμάσθηκαν στο χρόνο και έχουν κλασικό περιεχόμενο. Αυτές οι αρχές σε συνδυασμό με τα ζητούμενα της εποχής μας πρέπει να διδάσκονται και από τους τρεις φορείς που «παράγουν» παιδεία, αλλά προπαντός να τηρούνται. Και στο αρχικό δίλημμα: γνώση ή καλλιέργεια χαρακτήρα, κατάρτιση ή ήθος η απάντηση είναι αρμονικός συνδυασμός και των δύο στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. Και τότε μπορούμε να ελπίζουμε ότι ο άνθρωπος δεν θα είναι «βάναυσος» κατά το Αριστοτελικό ζητούμενο.
ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΖΙΦΑΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ 1ΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΗΤΕΙΑΣ
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου