Στην αρχαία Ελλάδα η έννοια της πατρίδας ήταν κάτι βιωμένο βαθύψυχα. Ήταν τόσο έντονη, ώστε όλοι όσοι ανήκαν σε άλλα έθνη, πλην του ελληνικού, να χαρακτηρίζονται βάρβαροι σε αντιδιαστολή με τους Έλληνες.
Και ήταν διάχυτη, όπως μαρτυρεί ο Ηρόδοτος στους Έλληνες η πίστη όχι μόνο για τον πρωτο- ιστορικό διαφορισμό τους από τους βαρβάρους, αλλά και για την πνευματική τους υπεροχή από αυτούς.
Και, όμως, παρά την έντονη αυτή συναίσθηση των Ελλήνων , ότι ανήκουν όλοι στο ίδιο και μάλιστα έξοχης ποιότητας έθνος και παρά τις παροτρύνσεις ρητόρων και φιλοσόφων και πολιτικών για την εθνική ομοφροσύνη, δεν κατορθώθηκε ο ταυτισμός στη συνείδησή τους και στην πολιτική τους συμπεριφορά τους, έθνους και πατρίδας, ακόμα και όταν κινδύνευε η ελευθερία τους από τους Πέρσες και από τους Ρωμαίους.
Ο Πλάτωνας δια στόματος Σωκράτη εκφράζει ως κάτι παραδεκτό κοινά, την ύπατη αξία της πατρίδας και την αμέριστη προς τις επιταγές της υποταγή. Είναι χαρακτηριστικός ο πλατωνικός διάλογος Κρίτων και το έργο του « Νόμοι».
Ο πατριωτισμός των Ελλήνων ύστερα από την άλωση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε ανθεκτικός όσο ποτέ. Υπήρξε ακέραιος ελληνικός πατριωτισμός, χωρίς διάκριση, αλλά με ταύτιση Έθνους και πατρίδας. Είναι χαρακτηριστικό το «εάλω η πόλις».
Ο ακέραιος , ακόμη, πατριωτισμός υποκίνησε την εθνεγερσία του 1821.
Ο πατριωτισμός αυτός δημιούργησε το έπος του 40 που σήμερα τιμούμε.
Ποια είναι τα στοιχεία που συνθέτουν σήμερα ένα γνήσιο πατριωτισμό;
Πρώτα- πρώτα ο σεβασμός στην ιστορίας μας. Εθνική συνείδηση σημαίνει ιστορική συνείδηση. Και ιστορική συνείδηση σημαίνει συνείδηση της συνέχειας, της αδιάπτωτης συνέχειας της ελληνικής ζωής. Χωρίς το « Έλληνες εσμέν», σ΄εκείνα τα χρόνια της κατοχής και της αντίστασης ούτε σήμερα θα είμαστε ελεύθεροι. Αλήθεια πόσο σεβόμαστε σήμερα την ιστορία μας;
Πόσο τιμούμε τους αγώνες των προγόνων μας; Πόσο σεβόμαστε τους ήρωες των αγώνων μας; Στην εποχή της κατανάλωσης, του αδιέξοδου ατομισμού και της ευμάρειας χάνεται το δημοκρατικό φρόνημα, η στοχαστικότητα,
ο τεράστιος πλούτος των ανθρώπινων συναισθημάτων, ο γνήσιος πατριωτισμός.
Δεύτερο στοιχείο ενός γνήσιου πατριωτισμού είναι η παιδεία και ο πολιτισμός μας . Αυτό που λείπει σήμερα από όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης είναι ο ανθρωποκεντρικός της χαρακτήρας. Παράλληλα είναι μεγάλη η υποχρέωση του σχολείου για τη διατήρηση της εθνικής μνήμης.
Οι σημερινές γενιές των νέων δεν έχουν πρότυπα από το έπος του 40 και από την εθνική αντίσταση. Σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον θα χαθούν τα στοιχεία που συνθέτουν την εθνική και τοπική μας ιστορία. Ήρωες , όπως ο Ιωάννης Ιωαννίδης, ο Σταύρος ο Ασπραδάκης και η θρυλική ηρωΐδα της Αντίστασης Μαρία Φυγετάκη, αλλά και τόσοι άλλοι ανώνυμοι ήρωες που αναφέρονται στο βιβλίο του συμπολίτη μας Μανώλη Παπαδάκη, ιστορικές αναδρομές. Όλοι είναι δείγματα ενός γνήσιου πατριωτισμού στον τόπο μας και «κινδυνεύουν» να χαθούν από τη μνήμη κυρίως των νέων ανθρώπων. Είναι σπάνιες οι βιογραφίες ηρωικών προσώπων στα σχολικά βιβλία όχι μόνο καπεταναίων και ηγετών, αλλά και απλών ανθρώπων του λαού.
Μήπως είναι υπερβολική η άποψη του Σαράντου Καργάκου ότι η ελληνική παιδεία είναι ένας νεκρός με μέλλον; Η ελληνική παιδεία ως παραγωγή πνεύματος δεν μπορεί να ανταλλαγεί με διάφορα βιομηχανικά υποπροϊόντα της επιστήμης.
Η ελληνική παιδεία του Ομήρου, του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Σολωμού, του Παπαδιαμάντη και τόσων άλλων γνήσιων Ελλήνων τείνει να περιοριστεί. Η ομορφιά της ελληνικής παιδείας: η ευγένεια, του πνεύματος, η πλούσια γλώσσα , το βαθυστόχαστο πνεύμα της συνεχώς στενεύουν τα όρια της σύγχρονης σκέψης μας.
Τρίτο στοιχείο είναι η προθυμία για τη μεγάλη θυσία. Στα τρεις χιλιάδες χρόνια διατηρηθήκαμε – εμείς οι λίγοι, οι αδύνατοι- οι συχνότατα άστεγοι και ακάλυπτοι- μόνο και μόνο γιατί, έχοντας τη συνείδηση ότι υπερασπίζουμε ένα αγαθό μεγαλύτερο από τα πλουσιότερα υλικά αγαθά, το αγαθό του ελληνικού πνεύματος, δεν επάψαμε να κάνουμε θυσίες που έγιναν παγκόσμια παραδείγματα. Οι θυσίες αυτές είναι , από τους αρχαίους χρόνους, ομαδικές, αλλά και συνυφασμένες κάθε τόσο με μερικά άτομα και τα ονόματα τους έγιναν παγκόσμια σύμβολα.
Τέταρτο στοιχείο ενός γνήσιου πατριωτισμού είναι η εθνική συλλογικότητα.
Μια χώρα όπου ο πατριωτισμός χαλαρώνει, χάνει το συνεκτικό της ιστό. Δεν υπάρχει κοινό σημείο αναφοράς για όλους, δεν υπάρχει συναίνεση, οργιάζουν οι συντεχνίες και τα “διαπλεκόμενα”. Αμβλύνονται οι θεσμικές ισορροπίες του πολιτεύματος και ακυρώνεται η δημοκρατία. Η εθνική συλλογικότητα είναι το κοινό πλαίσιο αναφοράς του δημοκρατικού παιγνιδιού. Όταν πάψει να υπάρχει κοινό πλαίσιο αναφοράς, τότε και το δημοκρατικό παιγνίδι εκφυλίζεται σε φατριαστικά φαινόμενα.
Σε μια χώρα όπου χαλαρώνει ο πατριωτισμός, είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνουν μεταρρυθμίσεις και να αλλάξουν χρόνιες νοσηρές συμπεριφορές. Οι μεταρρυθμίσεις γίνονται εν ονόματι του δημοσίου συμφέροντος και του μέλλοντος της χώρας. Μια χώρα όπου έχει ατονήσει ο πατριωτισμός, ατονεί και το δημόσιο συμφέρον και είναι αμφίβολο το συλλογικό της μέλλον. Για να αλλάξουν οι νοσηρές συμπεριφορές ενός λαού, πρέπει να πιστέψει σε κάτι ανώτερο, υπέρτερο και διαχρονικότερο από το εφήμερο και από το ατομικό
βόλεμα.
Αν αυτό το ανώτερο, συλλογικότερο και διαχρονικότερο δεν είναι κάποια μορφή πατριωτισμού, τι άλλο θα μπορούσε να είναι;
Άραγε η ιστορική συνείδηση, η παιδεία, ο πολιτισμός, η προθυμία για τη μεγάλη θυσία και η εθνική συλλογικότητα είναι τα μόνα στοιχεία που συνθέτουν ένα γνήσιο πατριωτισμό ;Ασφαλώς όχι. Στη σημερινή παγκόσμια πραγματικότητα: της οικονομικής κρίσης, των τραγικών κοινωνικών και ατομικών αδιεξόδων ο γνήσιος πατριωτισμός συνδέεται με την προσπάθεια η πολιτική να συνδεθεί με την ηθική.
Η αποσύνδεση του προσωπικού από το δημόσιο βίο συγκροτεί τον πυρήνα της παρακμή μας κατά τον Χρήστο Γιανναρά, οι πολιτικοί και οι τοπικοί άρχοντες να φεύγουν από την πολιτική και τα κοινά ενδοξότεροι και όχι πλουσιότεροι, να περιοριστεί η αναξιοκρατία.
Απαιτείται, ακόμη, εθνική συνεννόηση των κομμάτων. Χρειάζεται καθαρό μυαλό, σύνεση και λογική.
Η εξωτερική πολιτική μας θα πρέπει να μείνει εκτός της κομματικής αντιπαράθεσης. Δεν έχουμε την « πολυτέλεια» να λαϊκίζουμε και να πολιτικολογούμε με σοβαρά εθνικά θέματα. Η ενιαία θέση και στάση μας δεν είναι μόνο ορθή πολιτική πράξη, αλλά και καθήκον μας.
Καθήκον και χρέος απέναντι στους αμέτρητους νεκρούς και ήρωες προγόνους μας.
Ο Πολύβιος τόνισε: « Από την Ιστορία μαθαίνουμε ότι τίποτα δε γίνεται τυχαία, αλλά όλα έχουν τις αιτίες τους».
Θα πρέπει να περιοριστεί :ο λαϊκισμός ως μηδενισμός, το έλλειμμα δημοκρατίας. Θα πρέπει να βαθύνει η κοινωνική δικαιοσύνη, να τιμωρούνται παραδειγματικά όσοι προσβάλλουν την ιστορία μας και τα εθνικά μας σύμβολα.
Να απομονώνονται όσοι καλλιεργούν την εθνική αμνησία τύπου Ρεπούση . Απαιτείται, ακόμη, παγκόσμια αλληλεγγύη για την ειρήνη σε όλο τον κόσμο, σεβασμός στο περιβάλλον.
Οι εντολοδόχοι της παγκοσμιοποίησης δε θέλουν ανθρώπους και λαούς με βιώματα εθνικής ταυτότητας, με ρίζες ιστορίας και πολιτισμού. Ο αποδεκτός ανθρωπολογικός τύπος της Νέας Τάξης είναι « ο πολίτης του κόσμου», ο άνθρωπος με οικουμενικές αντιλήψεις που υπερβαίνει τα εθνικά, θρησκευτικά και πολιτικά στερεότυπα.
Σε ποιο εργαστήρι κατασκευάζεται αυτός ο τύπος ανθρώπου δεν είναι ακόμη γνωστό, καθώς μέχρι σήμερα κάθε άνθρωπος είναι αποδέκτης ενός εθνικού πολιτισμού, με συγκεκριμένες ιστορικές και πολιτιστικές καταβολές.
Η παγκοσμιοποίηση προσπαθεί να ενοχοποιήσει τον πατριωτισμό. Και αυτό γιατί ο πατριωτισμός συνδέεται με την ελευθερία, εθνική και ατομική. Η διαπρεπής ακαδημαϊκός Ζαγκλίν ντε Ρομιγί στο βιβλίο της « Η αρχαία Ελλάδα σε αναζήτηση της ελευθερίας» τοποθετεί τον πατριωτισμό ως προαπαιτούμενο της ελευθερίας του πολίτη. Ο ελεύθερος πολίτης ήταν απόρροια της ελεύθερης πόλης.
Ακόμη και στην περίοδο της γαλλικής επανάστασης και του διαφωτισμού κανένας δε σκέφτηκε να αμφισβητήσει την αξία του πατριωτισμού.
Η σημερινή επέτειος του ιστορικού ΟΧΙ ας είναι αφορμή για εθνική αυτογνωσία. Ο πατριωτισμός των Ελλήνων ήταν αυτός που έφερε την ελευθερία , την εθνική ανεξαρτησία. Αποτελεί «διαχρονικό και οικουμενικό συναίσθημα».
Η φιλοπατρία ήταν, είναι και θα είναι αρετή. Ήταν ,είναι και θα είναι ψυχή και ανάσα της δημοκρατίας.
Έχουμε χρέος να το τονίζουμε συνεχώς.
Αυτό είναι και το νόημα του σημερινής επετείου. Να τονίσουμε το χρέος μας απέναντι στην ελληνική ιστορία. Απέναντι στο έπος του 40. Σ΄αυτούς που μας έκαναν περήφανους.
Ο δημόσιος λόγος , όπως είναι η επέτειος είναι δημιουργικός, όταν συμβάλλει στην εθνική αυτογνωσία, στην ανάταση της πατρίδας μας και στο δημιουργικό και αγωνιστικό πνεύμα των Ελλήνων.
Η γνώση της ιστορίας μας μάς δημιουργεί ένα ισχυρό αίσθημα ευθύνης. Μας υποδεικνύει τρόπους συμπεριφοράς. Μας επιβάλλει ηθικούς, ατομικούς και κοινωνικούς κανόνες.
Μας επιβάλλει πολιτική συμπεριφορά τέτοια που συνάδει με τα πραγματικά συμφέροντα της πατρίδας μας. Αυτά τα στοιχεία τα έχουμε ανάγκη περισσότερο παρά ποτέ.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.
* Δημοσιεύουμε την ομιλία χωρίς καμία αλλαγή και χωρίς βιβλιογραφική τεκμηρίωση.
Απόστολος Τζίφας, Διευθυντής 1ου Γυμνασίου Σητείας
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου