Εκδόσεις βιβλίων και περιοδικών τη δεκαετία του ’30 (Μέρος Β΄)

Γ) Ο Ιεροσητείας Αμβρόσιος

Ο Νικόλαος Παπαδάκης διατέλεσε για χρόνια διευθυντής του ιστορικού αρχείου Κρήτης στα Χανιά. Σητειακός στην καταγωγή συνέβαλε ουσιαστικά σαν μέλος της επανάστασης και πολλές φορές ήταν ο άνθρωπος που έσωσε πολλά γυναικόπαιδα τουρκικής καταγωγής από τη σφαγή της επανάστασης του 1897. Εργάστηκε για χρόνια στο ιστορικό αρχείο Κρήτης και πέθανε στα Χανιά το 1937.
Λόγο της ευκολίας στην πρόσβαση του ιστορικού αρχείου αλλά, της αγάπης του για τα ιστορικά πράγματα της πατρίδας του αλλά και του γενικότερου κλίματος καταγραφής ιστορικών πραγμάτων την δεκαετία του ’30 έδωσε στην ιστορική επιστήμη πολλά έργα που διαφωτίζουν το σύγχρονο ερευνητή για τα ιστορικά πράγματα του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου.
Από τα σημαντικότερα βιβλία τα οποία εξέδωσε αποτελεί η προσωπογραφία του επισκόπου Ιεράς και Σητείας Αμβροσίου. Τόσο το εκκλησιαστικό φρόνημα του ανδρός αλλά κυρίως η εθνική και επαναστατική δράση την οποία επέδειξε κατά την διάρκεια της επανάστασης του 1897 αποτέλεσαν την αφορμή ο Ιεράς και Σητείας Αμβρόσιος να είναι ένα από τα κορυφαία στελέχη που πέρασαν από τη διακονία της εκκλησίας της Κρήτης. Δεν ήταν όμως μικρή η αγάπη που έδειξε ο Αμβρόσιος προς το ιστορικό αρχείο από την αρχή της ίδρυσής του και για το λόγο αυτό ο Παπαδάκις αμέσως με το θάνατο του επισκόπου σπεύδει να πραγματοποιήσει την έκδοση του βιβλίου η οποία θα αποτελέσει παράλληλο μνημόσυνο προς τον Αμβρόσιο.
Το βιβλίο εκδόθηκε το 1936 και ήταν τύποις του εφεδρικού αγώνος, στα Χανιά μια και τα μια ήταν μια πολύ μεγάλη πόλη που να διαθέτει τυπογραφεία αλλά παράλληλα ήταν η πόλη στην οποία ζούσε ο Νικόλαος Παπαδάκης. Ο λόγος που ο Νικόλαος Παπαδάκις γράφει τα βιβλία του είναι για να συμβάλει στην ιστορία του τόπου του για το λόγο αυτό το αναφέρει πάντα στην αρχή των βιβλίων του. Το βιβλίο Ο Ιεροσητείας Αμβρόσιος αποτελείται από δύο μέρη: το πρώτο αποτελεί καθαρά μια εκκλησιαστική βιβλιογραφία και αποσκοπεί αν παρουσιάσει την έντονη εκκλησιαστική προσωπικότητα του Αμβροσίου. Στο δεύτερο μέρος σκοπός του Παπαδάκι είναι να καταδείξει την παράλληλη πολιτική φυσιογνωμία του μεγάλου εκείνου ανδρός ο οποίος έπαιξε ουσιαστικό ρόλο στην επανάσταση του 1897 και στο σημείο αυτό σταματά και ο Παπαδάκις περιγράφοντας τα γεγονότα στα οποία πήρε ενεργά μέρος ο επίσκοπος. Πολλά στοιχεία έχει ήδη αναφέρει ο Αγγελάκις στα Σητειακά αλλά ο Παπαδάκις σταματά στα γεγονότα που έχουν να κάνουν με το Ιεροσητείας, χωρίς βέβαια σε καμιά περίπτωση τα γεγονότα που αναφέρει να σταματούν στο πρόσωπο του επισκόπου αλλά να έχουν να κάνουν και με παράλληλα και σημαντικά γεγονότα τα οποία θα εντάξουν το αναγνώστη στη σχετική συνάφεια του κειμένου. Μέσα στο βιβλίο ακόμα κάνει σημαντική αναφορά στις μονές της επισκοπής χωρίς να σταματά στα όρια των επαρχιών όπως κάνει ο Αγγελάκις αλλά οι αναφορές του είναι κατά πολύ λιγότερες σε έκταση και περιεχόμενο από κείνες του Αγγελάκι. Σημαντική είναι ακόμα η αναφορά του για την παρουσία των Γάλλων στρατιωτών στη Σητεία με το τέλος της επανάστασης. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει φωτογραφικό παράρτημα το οποίο παρουσιάζει προσωπικότητες αλλά και τη μονή του ηγιασμένου που ήταν η επισκοπική έδρα του Αμβροσίου.

Δ) Ιστορία της εκκλησίας Κρήτης

Άλλο ένα σημαντικό βιβλίο της ίδια περιόδου γραμμένο από τον συγγραφέα του προηγουμένου βιβλίου είναι και η ιστορία της εκκλησίας Κρήτης. Το βιβλίο μικρό σε μέγεθος αλλά και σε αναφορά ουσιαστικών ιστορικών στοιχείων, αποτελεί όμως ένα από τα σημαντικότερα βιβλία που δίνουν στον αναγνώστη μια πλήρη εικόνα για την ιστορία αποστολική εκκλησία της Κρήτης.
Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη, το πρώτο έχει να κάνει γενικά με την εκκλησία της Κρήτης όπου κάνει μια παρουσίαση για την συνεχή παρουσία της από τη μέρα της ίδρυσής της μέχρι την μέρα που γράφει ο Παπαδάκις, αλλά και για τα μοναστήρια της και την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Το δεύτερο μέρος είναι μια παρουσίαση της επισκοπής Ιεράς και Σητείας για τα μοναστήρια της αλλά και την εν γένη ιστορία της. Θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι τα περισσότερα από που αναφέρονται στο βιβλίο είναι επεισόδια από τη σύγχρονη για την εποχή της ιστορία.
Το βιβλίο εκδόθηκε στα Χανιά το 1934 λόγο της προαναφερόμενης κατοικίας του Παπαδάκι και περιλαμβάνει πολλά στοιχεία που περιλαμβάνουν μέρος του ιστορικού αρχείου. Πρέπει ακόμα να πούμε ότι είναι άλλο ένα βιβλίο που προσπαθεί να συμβάλει στην καταγραφή της ιστορικής πραγματικότητας στην ανατολικότερη επαρχία της Κρήτης.

Ε) Αι Σφαγαί Σητείας 1897

Πρόκειται για μικρό σε μέγεθος βιβλίο και στην ουσία του είναι η δημοσίευση ενός ποιήματος από άγνωστο συγγραφέα, με μόνα γνωστά στοιχεία του το μονόγραμμά του Χ.Χ. και την πληροφορία ότι ο ποιητής ήταν από τη Σητεία. Τα στοιχεία αυτά λαμβάνουμε από τον τίτλο, όμως το όνομα του ποιητή μας το ομολογεί μετά από αρκετό καιρό ο Εμμανουήλ Αγγελάκις στο δεύτερο τόμο των Σητειακών όπου αναφέρει την αποστολή όλων των στοιχείων για την επανάσταση στον Νικόλαο Παπαδάκη. Έχουμε ήδη αναφέρει ότι ο Εμμανουήλ Αγγελάκις ήταν μια από τις σημαντικότερες μορφές στην διαδικασία της επανάστασης και για το λόγο αυτό αποστέλλει τα στοιχεία που έχει στην κατοχή του στον Παπαδάκη τον οποίο θεωρεί και σαν συγγραφέα του μικρού τούτου βιβλίου του οποίου όμως τον τίτλο δεν θεωρεί καθόλου επιτυχημένο (Σητειακά Β’ τευχ. 2, σελ.233). Την έκδοση πραγματοποιεί την δεκαετία του ’30 όπως αναφέραμε ο Ν.Ι.Π. που δεν είναι άλλος από το γνωστό Νικόλαο Παπαδάκη, πρώην διευθυντή του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης στα Χανιά, απ’ όπου γίνεται και η έκδοση του μικρού αυτού βιβλίου τύποις Εφεδρικού Αγώνα το έτος 1938.
Αιτία για την έκδοση αυτού του βιβλίου κατά τον Παπαδάκη, αποτέλεσε το τυχαίο γεγονός της ανεύρεσής του ποιήματος, κατά τη διάρκεια της έρευνας που πραγματοποιούσε την περίοδο της συγγραφής του βιβλίου του, σχετικά με τη ζωή του Ιεροσητείας Αμβρόσιου, τα γεγονότα της επανάστασης του 1897 και το ρόλο του ως άνω επισκόπου αλλά και τα γεγονότα που ακολούθησαν.
Τα γεγονότα της επανάστασης είναι πρωτόγνωρα για τη Σητεία, μια περιοχή με ανύπαρκτη παρουσία σε όλο το φάσμα της τουρκοκρατίας και σε παθητικό ρόλο προς τον κατακτητή. Αν και κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει του κατοίκους για συνεργασία με τους τούρκους, σίγουρα μπορεί να τους κακιώσει για την ανοχή και πολλές φορές δουλικότητα που επέδειξαν στην διάρκεια των προηγούμενων χρόνων. Η επανάσταση του 1897 είναι μια αποκάλυψη της αγωνιστικότητας των Σητειακών, πολλοί είναι εκείνοι που λένε ότι η επαρχεία αυτή πήρε το αίμα της μαζεμένο. Παρά τις σαφείς εντολές του επισκόπου Αμβροσίου να μην πραγματοποιηθεί καμιά σφαγή, ο λόγος αυτός σε πολλές περιπτώσεις δεν έγινε σεβαστός και οι σφαγές πραγματοποιήθηκαν με πολλά θύματα γυναίκες και παιδιά, με μέγιστη σφαγή εκείνη στη Συκιά με την πυρπόληση του τζαμιού και την παράδοση στην πυρά όλων των μουσουλμάνων κατοίκων. Φυσικά το ίδιο έγινε και σε άλλα χωριά με κάποια ίχνη ελέους σε όσους το ζητούσαν. Ο ανώνυμος λαϊκός ποιητάρης βλέπει τα γεγονότα και εκφράζει όλα του τα συναισθήματα τα οποία σε πολλές περιπτώσεις εκφράζουν θαυμασμό, λύπη, χαρά ή αγανάκτηση.
Μέσα από του 410 στοίχους του ποιήματος η λαϊκή παράδοση παρουσιάζει το γεγονός αυτό του 1897 αν και τελικά θα χρειαστεί να περάσουν τόσα χρόνια ώστε να παρουσιαστεί αυτό το φαινόμενο της τοπικής αναγέννησης της δεκαετίας του 1930.

Στ. Η Αρχαία Ανατολική Κρήτη

Άλλο ένα σημαντικό έργο του Νικολάου Παπαδάκη, αποτέλεσε το τριμερές βιβλίο του με θέμα την ιστορία και αρχαιολογία της ανατολικής Κρήτης. Μέσα από μια σειρά μελετών που καλύπτει την περίοδο τα χρόνια της επανάστασης του 1897 ο Παπαδάκης αποκαλύπτει την ιστορική του κατάρτιση και συγγραφικό του ταλέντο, δεν είναι λοιπόν δυνατόν να παραλείψει την παρουσίαση μια μελέτης για την αρχαία ανατολική Κρήτη.
Το βιβλίο εκδίδεται το 1938 στα Χανιά από το τυπογραφείο του Αντ. Μπορτόλη και είναι χωρισμένο σε τρία μέρη. Α’ τις αρχαίες πόλεις που υπήρχαν στη Σητεία όπως το Μινωικό παλάτι της Κάτω Ζάκρου, η Ίτανος, η Πραισός, το Παλαίκαστρο και φυσικά η πόλη της Σητείας η Ητεία. Στο Β’ Αναλύει όλα τα γραφικά κείμενα που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των αρχαιολογικών ανασκαφών, ερμηνεύοντάς τα τόσο από ιστορικής όσο και από φιλολογική άποψη.
Το Γ’ μέρος αφιερώνει για το σημαντικότερο εύρημα την «διαιτησία των Μαγνησίων». Μια πολύ σημαντική επιγραφή είναι και η τρίτη κατά σειρά εντοιχισμένη στην είσοδο του ναού της μονής Τοπλού σαν θέμα έχει την απόφαση που έλαβαν οι διαιτητές γέροντες μαγνήσιοι στην διαμάχη που είχε ξεσπάσει μεταξύ Ιτανίων και Ιεραπυτνίων σχετικά με τα σύνορα που έπρεπε να έχει η κάθε πόλη. Ήταν δηλαδή μια κτηματική διαφορά που όμως περιελάμβανε μια μεγάλη έκταση με πολύ σημαντικά μέρη και προσκυνήματα στην περιοχή. Είναι μια μεσιτική επιγραφή όπου κατοχυρώνονται στους Ιτανίους όλα τα εδάφη που μέχρι εκείνη τη στιγμή είχαν και διεκδικούσαν πρότερα τόσο οι κάτοικοι της Πραισού όσο και της Ιεράπυτνας μετά την κατάληψη της Πραισού απ’ αυτούς. Την επιγραφή ανακάλυψε για πρώτη φορά ο Άγγλος περιηγητής Pasley κατά το 1833 ο οποίος έλαβε ατελές αντίγραφο λόγο των δυσκολιών ν’ αναγνώσθει από την ακαθαρσία. Αργότερα ο πλοίαρχος Spratt περνώντας από τη μονή το 1852 βρήκε την επιγραφή στο ίδιο σημείο που την είχε βρει και ο Pasley κι αντιμετώπισε ακριβώς τις ίδιες δυσκολίες με τον προηγούμενο περιηγητή, συνέστησε όμως στους μοναχούς να τοποθετήσουν την πλάκα στο σημείο όπου τη βρίσκουμε μέχρι σήμερα. Μετά από αυτό κατάφεραν να μετριάσουν τις δυσκολίες του κειμένου και να γίνει μια μικρή μελέτη σε μορφή επιφυλλίδας την οποία και δημοσίευσε στο περιοδικό «Churchill Badigton».
Η πρώτη σοβαρή και αξιόλογη μελέτη της επιγραφής έγινε, από το γερμανό επιστήμονα Filip Φgeust Boeckh και δημοσίευσε τις ανακαλύψεις του στο περιοδικό Corpus incriptorum Graecorum 2561, σελ. 1102. Μέσα από τη Μελέτη του Νικολάου Παπαδάκη βλέπουμε την πρώτη ανάλυση της επιγραφής από έναν έλληνα ιστορικό.

Ζ. Ο Ιωσήφ Γεροντογιάννης και η Ιερά Μονή Καψά

Σημαντικό αν και μικρό έργο αποτελεί η βιογραφία του Οσίου Ιωσήφ του Γεροντογιάννη και της Ιεράς μονής Καψας του Νικολάου Παπαδάκι και έχει ημερομηνία 20 Ιουλίου1933, με τόπο συγγραφής την πόλη των Χανίων και παρουσιάζει ουσιαστικά στοιχεία του βίου του Ιωσήφ του Γεριντογιάννη αλλά και της μονής Καψά μέσα στα πλαίσια μελέτης που έκανε ο ίδιος ο Παπαδάκης στη μονή το 1895 και ο ίδιος ομολογεί ότι δεν θα μπορούσε να μην ασχοληθεί με την ιστορία της μονής και τον Άγιο.
Άλλα βιβλία είναι πολλές φορές και ποιήματα λαϊκής φύσεως τα οποία όμως οι συγγραφείς τους προσπαθούν να διασώσουν και για το λόγο αυτό προχωρούν στη δημοσίευση τους.

Η. Λαογραφικά Σύμμεικτα εκ Κατσιδονίου Σητείας

Ο Γεώργιος Σπυριδάκης υπήρξε μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες με καταγωγή από τη Σητεία για τον 20ο αιώνα. Καθηγητής της φιλοσοφικής σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα σ’ ένα ορεινό χωριό της επαρχίας Σητείας το Κατσιδόνι.
Το Κατσιδόνι αποκομμένο στα ορεινά της επαρχίας αποτελούσε και αποτελεί μια σημαντική πηγή της αυθεντικής σητειακής και γενικότερης κρητικής κληρονομιάς. Από το μικρό αυτό χωρίο και φυσικά το χωριό του, ο Γεώργιος Σπυριδάκης αντλεί μια σειρά από μαντινάδες και ποιήματα τα οποία παρουσιάζει μέσα από το περιοδικό Κρητικά στα Χανιά το 1933 τύποις εφεδρικού Αγώνα, με τον τίτλο «Λαογραφικά Σύμμεικτα εκ Κατσιδονίου Σητείας».
Το μικρό αυτό ανάτυπο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο περιλαμβάνεται συλλογή από έμμετρους στοίχους, μαντινάδες, χωρισμένες κατά θέματα (ερωτικές, σατυρικές, του γάμου κλπ.) οι οποίες παρουσιάζοντας κατά περίσταση αλλά κυρίως στα πολλά γλέντια που γίνονταν σε όλα τα χωριά της Κρήτης του παλιού καιρού. Στο δεύτερο μέρος ο Σπυριδάκης παραθέτει διάφορα λαϊκά ποιήματα με θέματα τόσο από την τοπική παράδοση όσο και γενικότερα λαϊκά και θρησκευτικά. Φυσικά τα φερόμενα παραδοσιακά ποιήματα και μαντινάδες εκ Κατσιδονίου δεν ήταν αποκλειστική κληρονομιά του ως άνω χωριού αλλά της ευρύτερης επαρχίας Σητείας χωρίς να λείπουν στοίχοι προερχόμενοι μόνο από το Κατσιδόνι.
Πέρα από τα βιβλία που αναφέραμε πολλά ακόμα βιβλία είδαν το φως της δημοσιότητας την δεκαετία του τριάντα. Είναι βιβλία τόσο των προαναφερόμενων συγγραφέων όσο και πολλών άλλων ανθρώπων του πνεύματος στη Σητεία που ακολουθώντας την «μόδα» της εποχής τους δίνουν στο κοινό τους πολλές παρουσιάσεις
τόσο ιστορικού όσο και λαογραφικού και κοινωνιολογικού χαρακτήρα. Σκοπό έχουν να παρουσιάσουν θέματα που έχουν να κάνουν με την καθημερινή παράδοση της επαρχίας Σητείας.

Γ.Τ.