Άραγε, η υπερηφάνεια που αισθανθήκαμε εμείς, οι μαθητές μας και οι άνδρες των σωμάτων πριν από λίγο με τη λαμπρή παρέλασή τους μήπως ήταν μία ουτοπική νοσταλγία ενός ένδοξου παρελθόντος, μία εθνικιστική έξαρση ενάντια στη διαφορετικότητα, μήπως ήταν ένα μίσος –άκουσον, άκουσον, για τους μετανάστες, όπως διατυπώνει ένας σύγχρονος μηδενιστής σημειώνουμε καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών; Ή μήπως ήταν φόρος τιμής σε εκείνους που πολέμησαν και μας κάνουν σήμερα υπερήφανους;
Άλλος νεόκοπος «προοδευτικός» καθηγητής και σήμερα βουλευτής προτείνει να καταργηθούν οι επέτειοι και οι παρελάσεις. Άραγε τέτοιου είδους απόψεις μπορούν να βρουν έδαφος στη νεολαία μας, στο πλατύ κοινό; Ασφαλώς όχι.
Οι ιστορικές επέτειοι είναι συνήθως αφορμή για να αναπολήσουμε και την ίδια στιγμή να ξεχάσουμε πως το δικό μας παρόν δεν το αποκαλύπτουν οι μεγάλες στιγμές του παρελθόντος, αλλά η συνείδησή τους , η ιστορική παιδεία, η αίσθηση της συνέχειας του ιστορικού χρόνου. Ένας σύγχρονος ιστορικός τονίζει: « όποιος περιορίζει τη σκέψη του στο παρόν, στο σύγχρονο, αδυνατεί να καταλάβει την παρούσα πραγματικότητα».
Το θεμελιώδες ερώτημα που γεννιέται σήμερα είναι: πόσο εξελικτική μπορεί να είναι μια κοινωνία που οι επέτειοί της , δηλαδή οι δημόσιοι λόγοι της είναι περισσότερο μνημειακοί και λιγότερο δημιουργικοί; Ένας σύγχρονος και δημιουργικός επετειακός λόγος στηρίζεται σε κάθε καινούργια, πρωτότυπη ανάγνωση των γεγονότων. Ο ιστορικός Πέτρος Πιζάνιας σημειώνει σχετικά: η σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζει ένας λαός το παρελθόν του είναι ο καθρέπτης της πολιτισμικής του παράδοσης.
Σήμερα απαιτείται να προσεγγίσουμε το πραγματικό νόημα εννοιών, όπως είναι ο πατριωτισμός.
Ασφαλώς και οι έννοιες εθνισμός, εθνικισμός και πατριωτισμός χρειάζονται εννοιολογική και ιστορική προσέγγιση . Η προσεκτική ανάγνωσή τους διακρίνει διαφορές.
Ο Εθνισμός δηλώνει τον αγνό πατριωτισμό, τη φιλοπατρία , τη συνείδηση ότι ανήκουμε σε κάποιο έθνος και συγχρόνως το πατριωτικό αίσθημα που πηγάζει από αυτήν τη συνείδηση. Γνώρισμά του βασικό είναι η προσήλωση στα ιδεώδη ενός έθνους, χωρίς να περιφρονούνται ως υποδεέστερα τα άλλα έθνη. Δεν παρουσιάζει επεκτατικές τάσεις. Πρόκειται για αντίληψη που διακρίνεται από κοινωνική υγεία και ευγένεια προς τα άλλα έθνη.
Ο εθνικισμός προέρχεται από το όνομα εθνικός, το οποίο, ανάμεσα στις άλλες σημασίες, είχε αποκτήσει από την αρχαιότητα ακόμη και τη σημασία του ειδωλολάτρη. Στην Παλαιά Διαθήκη εθνικοί λέγονταν όσοι ανήκαν στα έθνη, ήταν δηλαδή οι άλλοι λαοί της γης εκτός από το λαό του Ισραήλ, ο οποίος διεκδικούσε για τον εαυτό του « τον ένα και αληθινό θεό».
Η εθελημένη αυτή διάκριση συσπείρωνε τους Εβραίους. Από τη γέννησή του, επομένως, ο εθνικισμός φέρει το αρνητικό σήμα του θρησκευτικού φανατισμού.
Σήμερα ο όρος εθνικισμός σημαίνει την παθολογική προσήλωση στο έθνος και στα εθνικά ιδεώδη, όταν αυτά πραγματώνονται σε βάρος άλλων εθνών. Διαιρεί, έτσι, τα έθνη σε ανώτερα και κατώτερα και δηλώνει επεκτατικές προθέσεις. Ωστόσο, ο εθνικισμός, μετά την υποχώρηση του εθνισμού, φορτίστηκε και θετικά. Πάντως, μετά τη δεκαετία του 1980, ύστερα από την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων και την αναβίωση των κάθε είδους εθνικισμών, επανέρχεται ο όρος εθνισμός , για να δηλώσει τον αγνό πατριωτισμό. Ανακτά ο εθνισμός το χαμένο έδαφος, ενώ ο εθνικισμός περιορίζεται στην αρνητική του σημασία και δηλώνει επεκτατικές βλέψεις και τάσεις.
Συνώνυμος του εθνικισμού είναι ο σοβινισμός. Κατά την ιστορικό Χριστίνα Κουλούρη δεν είναι ακριβές. Σωβινισμός κατά την καθηγήτρια σημαίνει τον υπερβολικό, πολεμοχαρή και φανατικό εθνικισμό.
Ο πατριωτισμός παραπέμπει στη συλλογική συνείδηση και τα ανακλαστικά που διατηρούν κι αναπαράγουν την εθνική ταυτότητα μιας χώρας.
Ο πατριωτισμός, ασφαλώς μπορεί να καταλήξει και στην εθνικιστική υπερβολή. Όπως συμβαίνει με όλες τις ιδεολογίες, άλλωστε και η δημοκρατία μπορεί να κατά λήξει στο λαϊκισμό.
Το περιεχόμενο του πατριωτισμού , ωστόσο, και το ποιος θεωρείται πατριώτης σε κάθε ιστορική περίοδο διαφοροποιούνται. Ο ελληνο- ρωμαϊκός πατριωτισμός « της πατρίδας» ήταν η πίστη στην πόλη και όχι στο έθνος. Ο γιακωβινικός , λαϊκός πατριωτισμός, που δημιουργήθηκε στη Γαλλική Επανάσταση, είχε πολιτική και όχι πολιτισμική βάση. Στη συνέχεια ο εκδημοκρατισμός της πολιτικής ενίσχυσε, και συχνά δημιούργησε, τον κρατικό πατριωτισμό.
Το μείζον ερώτημα είναι: ο πατριωτισμός είναι εθνικισμός;
Για να γίνει ένας εννοιολογικός προσδιορισμός είναι απαραίτητο ο όρος να λειτουργήσει μέσα από τις πραγματικές του διαστάσεις, τις ιστορικές συνθήκες. Είναι ενδιαφέρουσες οι απόψεις ενός σύγχρονου μεγάλου Έλληνα , του Μίκη Θεοδωράκη. Γράφει: « υπάρχει αμυντικός και επιθετικός εθνικισμός. Το έπος του 1940 ήταν ένας θρίαμβος του ελληνικού αμυντικού εθνικισμού».
Γενικά απορρίπτει τον επιθετικό εθνικισμό, που χρησιμοποιεί την έννοια του έθνους ως όπλο επιθέσεως, είτε σωβινιστικής υπεροχής και αποκλειστικότητας είτε στρατιωτικού επεκτατισμού είτε καταπίεσης μειονοτήτων είτε ως απόρριψη και μίσος κατά αλλοδαπών συμπολιτών μας. Ο ίδιος δε δέχεται να τον χαρακτηρίζουν εθνικιστή ( με την αρνητική έννοια του όρου), όταν μιλάει για το έθνος και την πατρίδα. Επισημαίνει σχετικά: « εμείς μπήκαμε στην αριστερά από την πόρτα της πατρίδας. Το πρώτο αίτημά μας ήταν η ελευθερία, η απελευθέρωση της πατρίδας από τους Γερμανούς».
Αυτοί είναι οι γίγαντες του πνεύματος της Αριστεράς και τους διακρίνουμε από ορισμένους νάνους της αριστεράς που λαϊκίζουν έντονα, οι οποίοι μάλιστα μιλούν απαξιωτικά λόγου χάρη για τη Μονή Τοπλού. «Ένας μοναχός και ένας καντηλανάφτης αποτελούν το μοναστήρι» ξεστόμισε πρόσφατα αριστερός ηγέτης αγνοώντας προφανώς το ρόλο της Μονής στη διάρκεια της αντίστασης κατά των Γερμανών κατακτητών.
Σχεδόν πρόσφατα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναφέρθηκε στην έννοια του πατριωτισμού. Σημείωσε σχετικά: « ο πατριωτισμός δεν έχει σχέση με εθνικές φοβίες, με μισαλλοδοξία και φωνές, με πατριδοκαπηλεία και πεποιθήσεις για περιούσιους λαούς. Είναι , κυρίως, μία στάση ευθύνης και απόδειξη σεβασμού σε ό, τι κληρονομήσαμε και σε ό,τι θα παραδώσουμε στην επόμενη γενιά. Είναι ένας τρόπος σκέψης, αλληλένδετος με την ιστορική ματιά στα πράγματα και με την εθνική αυτογνωσία».
Ο αγώνας, για παράδειγμα, του ελληνικού λαού κατά των κατοχικών δυνάμεων δεν ήταν μόνο εθνικιστικός, αλλά και πατριωτικός.
Ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς έλεγε: « ο πατριωτισμός είναι έμφυτος, και εγώ είμαι εθνικιστής!» σε διάλογό του με επώνυμο τότε διεθνιστή, θέλοντας ακριβώς να καταδείξει τη διαφορά ανάμεσα στον πατριωτισμό και τον πατριώτη που μπορεί να είναι βίωμα , μπορεί να είναι και παθητικός προσδιορισμός, αντίθετα εθνικιστής είναι μαχητικός προσδιορισμός, είναι στάση ζωής.
O Στρατής Μυριβήλης σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Νέα Εστία την δεκάτη Πέμπτη Νοεμβρίου του 1940 έγραψε: « σήμερα μέσα στον καθένα μας υπάρχει ολάκερη η Ελλάδα. Ζει μέσα μας με όλους τους αιώνες της ιστορίας της.
Κοιτάζει μέσα από τα μάτια μας με όλους τους ήρωές της, λατρεύεται στην προσευχή μας με όλους τους θεούς της, χορεύει μέσα στη φαντασία μας με όλα τα χρώματα, τους ήχους και τις γραμμές της.
Αν όλοι μπορέσουμε να φωτίσουμε την πράξη του πολέμου που πολεμούμε με αυτό το ήρεμο και σταθερό φως, δεν υπάρχει φόβος να λυγίσει κανένα γόνατο ως το τέλος.
Αυτό το φως, το «ιλαρό φως» που λέει η εκκλησία, είναι εκείνο που έκαμε και κάνει όλους τους ήρωες της πανανθρώπινης ιστορίας να τραβάνε χαμογελαστοί το δρόμο της αποστολής τους, με τόση ασφάλεια, με τόση χάρη».
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει σύγχυση γύρω από τον όρο πατριωτισμός στην πολιτική. Κάποια κόμματα χρησιμοποιούν τον όρο πατριωτικό κόμμα . Κάποια άλλα αποβάλλουν τον όρο της φιλοπατρίας.
Η αποβολή αυτή ήρθε και μέσα από τα σχολικά βιβλία από την Μαρία Ρεπούση, ιστορικό και καθηγήτρια πανεπιστημίου. Υποστήριξε μεταξύ των άλλων ότι «η ιστορία δε θα πρέπει να υπηρετεί την εθνική παιδεία». Μάλιστα στο σχολικό εγχειρίδιο που είχε την επιστημονική ευθύνη δεν αναφέρεται καθόλου η συμβολή των Ελλήνων στην έκβαση του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου.
Είναι φανερό ότι γίνεται προσπάθεια για αποβολή του πατριωτισμού ως άχρηστου κατάλοιπου του παρελθόντος. Προβάλλεται από μία μερίδα διανοουμένων και πολιτικών προς τη νέα γενιά ο τύπος του ανθρώπου του αποστειρωμένου από ευαισθησίες για την εθνική του ρίζα. Αξίζει, ωστόσο, να υπογραμμίσουμε κάποια στοιχεία γνήσια του πατριωτισμού προς διάψευση των νεόκοπων « προοδευτικών» διανοουμένων και πολιτικών.
Απόστολος Τζίφας, Διευθυντής 1ου Γυμνασίου Σητείας
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου