Εκδόσεις βιβλίων και περιοδικών τη δεκαετία του ’30 (Μέρος Α΄)

Α) Μύσων

Η δεκαετία του ’30 ήταν μια πολύ παραγωγική περίοδο για την καλλιέργεια της συγγραφικής δραστηριότητας και είναι φυσικό αυτή η παραγωγική διάθεση να εκδηλωθεί μέσα από την έκδοση κάποιου περιοδικού. Αυτό το περιοδικό ήταν ο «Μύσων». Το όνομά του το πήρε από τον αρχαίο σοφό Μύσωνα ο οποίος κατάγονταν από την αρχαία πόλη της Ητείας και ο Στέφανος ο Βυζάντιος τον κατατάσ-σει μέσα στους επτά σοφούς.
Κατά τον τίτλο του αποτελούσε Ιστορικόν και Λαογραφικόν περιοδικόν εκδιδόμενον κατά τετραμηνίαν. Εκδότης του ήταν ο γνωστός και σε όλους τους Σητειακούς γιατρός Μιχαήλ Καταπότης, (†1947), ο οποίος πέρα από καλός γιατρός όπως έμεινε στην μνήμη των απλών ανθρώπων, διατέλεσε την περίοδο της κρητικής πολιτείας γερουσιαστής του νομού Λασιθίου.
Όπως από την αρχή δίνει τίτλο το περιοδικό το περιεχόμενό του είναι ιστορικό και λαογραφικό. Όλα τα θέματα έχουν να κάνουν με τη λαογραφία και ιστορία της επαρχίας Σητείας με κύρια έμφαση σε θέματα παιδείας και εκκλησιαστικής ιστορίας. Περιλαμβάνει την ιστορία όλων των ιερών μονών της επαρχίας είτε με μορφή ιστορικής παρουσίασης όλης της ιστορικής εξέλιξης της μονής είτε αναφέροντας ιστορικά περιστατικά, κείμενα από ανέκδοτο αρχειακό υλικό. Αλλά και λαϊκά ποιήματα με ιστορικό και ηθοπλαστικό χαρακτήρα. Φυσικά και πολλά περιστατικά από την μόλις προ χρόνων λήξασα τουρκοκρατία. Κείμενα με θέματα από την εποχή της ενετοκρατίας όπως π.χ. την εγκύκλιο του Λατίνου επισκόπου Σητείας Gasparo Viviani αλλά και κείμενα λαϊκά που έχουν την παραμικρή σχέση με την επαρχεία Σητείας. Τέλος πολλές φορές μπορούμε να δούμε ακόμα στατιστικά και οικονομικής φύσεως στοιχεία που πάντα έχουν να κάνουν με την εν λόγω επαρχία. Το περιοδικό γράφουν πέρα από τον Καταπότη όλοι όσοι έχουν να δώσουν θέματα που έχουν σχέση με τη Σητεία και κυρίως εγγράμματοι Σητειακοί που ζουν εντός και εκτός Κρήτης. Φυσικό δε είναι το περιοδικό να απευθύνεται σε Σητειακούς στους οποίους στέλνονταν με συνδρομή.
Για πρώτη φορά το περιοδικό θα τυπωθεί το 1933 και κατά παράδοξο τρόπο βλέπουμε να πρωτοκυκλοφορεί ο δεύτερος και όχι ο πρώτος τόμος, πιθανότατα ο δεύτερος τόμος να είχε ολοκληρώσει το περιεχόμενό του νωρίτερα ή το περιεχόμενό του να είχε μεγαλύτερη ανάγκη να κυκλοφορήσει νωρίτερα από το περιεχόμενο του πρώτου τόμου του οποίου η ύλη μπορούσε να περιμένει. Ο δεύτερος λοιπόν τόμος κυκλοφορεί το 1933 εκ του τυπογραφείου «ΠΟΛΥΒΙΟΤΕΧΝΙΚΗΣ Α.Ε.» στην Αθήνα. Μετά από δύο χρόνια, χρονικό διάστημα ανεξήγητο θα κυκλοφορήσει ο πρώτος τόμος από το ίδιο τυπογραφείο. Ο λόγος που το περιοδικό κυκλοφορεί στην Αθήνα είναι προφανείς, αφού λόγο της οικονομικής κατάστασης της επαρχίας την περίοδο του μεσοπολέμου δεν ήταν πολύ καλή αλλά και γιατί οι ανάγκες τις πόλης αλλά και της Κρήτης ολόκληρης δεν ήταν τόσες που σε κάθε πόλη να υπάρχει τυπογραφείο. Για πιο λόγο δεν τυπώνεται στο Ηράκλειο είναι μια ανεξήγητη απορία.
Πάντως το περιοδικό αν και δεν τήρησε με συνέπεια την τετραμηνία έκδοση τύπωσε στο ίδιο τυπογραφείο τον 3ο τόμο το 1935, τον 4ο και το 5ο το 1936 και το 1937 τον 6ο και τελευταίο τόμο.
Από το 1937 και μετά παύει η έκδοση ενός πολύ καλού περιοδικού. Λόγοι για να σταματήσει το περιοδικό δεν ήταν τόσο το οικονομικό που κι αυτές πρέπει αν ήταν αρκετές αφού βλέπουμε σε κάθε τόμο την υπενθύμιση προς του συνδρομητές να πληρώσουν τη συνδρομή τους, όσο και οι δυσκολίες για να συγκεντρωθεί η ύλη.

Β) Σητειακά

Ένα από τα σημαντικότερα βιβλία, κατά τη γνώμη μου το σημαντικότερο, είναι οι δύο τόμοι ή τρία τεύχη, εξαρτάτε από τον τρόπο που κάθ’ εις θέλει να το μετρήσει, τα Σητειακά του δικηγόρου Εμμανουήλ Αγγελάκι. Ο Εμμανουήλ Αγγελάκις κατάγονταν από το χωριό Αρμένους Σητείας και έζησε από κοντά κατά την παιδική του ηλικία τις απεχθείς πράξεις των Οθωμανών κατά των χριστιανών και μπορεί αυτό αν το δει έντονα από τις περιγραφές που κάνει στην αρχή του δεύτερου τόμου των Σητειακών.
Διατέλεσε πρώτος πρόεδρος της επαναστατικής επιτροπής Σητείας κατά την επανάσταση του 1897 και παρά τα αισθήματα που έτρεφε κατά των Οθωμανών μπορεί κανείς να δει ότι πολλές φορές κατέβαλε προσπάθειες για τη διάσωση άοπλων Οθωμανών κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Όλη του τη ζωή την πέρασε εργαζόμενος στην Αθήνα σαν Δικηγόρος και πηγαινοερχόμενος Αθήνα- Σητεία όπου διατηρούσε δεύτερο γραφείο.
Το 1935 εκδίδει τον πρώτο τόμο των Σητειακών. Το βιβλίο αποτελεί μια απάντηση στην τοπικιστική αντίληψη που έχει το περιεχόμενο του βιβλίου του κυρός Ιεροσητείας Γρηγορίου Παπαδοπετράκη ο οποίος στο βιβλίο του Ιστορία των Σφακίων εξυμνεί την αξία και ανδρεία των Σφακιανών υποβαθμίζοντας την προσφορά όλων των υπολοίπων Κρητών κατά τις κατά καιρούς επαναστάσεις. Αν και το βιβλίο πολλές φορές περνάει τα όρια της επαρχίας τα θέματά του έχουν να κάνουν με την ιστορία της επαρχίας από των αρχαίων χρόνων μέχρι την εποχή της επανάστασης του 1897 και την Γαλλική εποπτεία με το τέλος της επανάστασης. Βασικό πάντως στοιχείο που τονίζει αμέσως από την αρχή ο σκοπός να παρουσιάσει τα ιστορικά γεγονότα όπως έγιναν και όχι όπως ο ίδιος θα ήθελε. Και για το λόγο αυτό παρουσιάζει την φράση του Αιμίλιου Λούντβιχ «Τα γεγονότα ε[ισ`ιν ]ιερ`α κα`ι ]ο ]ιστορικ`ος δ`εν {εχει δικαίωμα ν`α τροποποι~?η {η ν`α παραβλέπει α[υτά». Μέσα από αυτήν τη φράση ο Αγγελάκις προσπαθεί να παρουσιάσει μια πλήρη εικόνα των πραγμάτων της εποχής του χωρίς προκαταλήψεις τοπικισμούς και απαλλαγμένη κατά το δυνατόν από το υποκειμενικό στοιχείο.
Έτσι το 1935 εκδίδει στην Αθήνα τον πρώτο τόμο των Σητειακών όπου περιγράφει την ιστορία της επαρχίας Σητείας από τα αρχαία χρόνια μέχρι την κατάληψη της από τους τούρκους, Αλλά παράλληλα παρουσιάζει μέσα από ένα παράρτημα την ιστορία των Ορθόδοξων και καθολικών μονών της περιοχής αλλά και του Σαραγιού της Ετιάς αλλά και δύο έτερα θέματα, την επιστολή του δούκα της Κρήτης Ιερώνυμου Δουκάτου προς τον Πέτρο Κονταράτο αλλά και ένα καθαρά λαογραφικό θέμα που είναι η ιστορία της Ελένης.
Το 1939 από το ίδιο τυπογραφείο παρουσιάζει το πρώτο τεύχος του δευτέρου τόμου των Σητειακών λόγο οικονομικών δυσκολιών με σκοπό λίγο αργότερα να ολοκληρώσει το έργο του. Δυστυχώς για τον ίδιο το έργο έκανε δέκα χρόνια να δει το φως της δημοσιότητας λόγο πολλών ατυχιών που προκύπτουν. Αρχικά ο πόλεμος και η κοινωνική αλλά και οικονομική κατάσταση που υφίσταται αλλά και συνεχίζει με το τέλος του πολέμου. Δεύτερον μια αρρώστια που παθαίνει στα μάτια ο Αγγελάκις. Όπως ο ίδιος τονίζει στον πρόλογο του δεύτερου τεύχους αν και τα προβλήματα δεν είχαν τελειώσει κατά την ώρα που εκδιδόταν το βιβλίο αλλά το έκανε σαν μια θυσία πριν «]η κελαιν`η ν`υξ το`υς [εμο`υς ]οφθαλμο`υς καλύψει» και ελπίζει στη θετική αντιμετώπιση που είχε ο πρώτος τόμος από τους αναγνώστες του.

Στο δεύτερο τόμο περιγράφει με μεγάλη λεπτομέρεια όλα όσα είδε και άκουσε για τα περιστατικά της περιόδου από το 1821 μέχρι την επανάσταση του 1897 και την εγκατάσταση των Γάλλων στρατιωτών στην επαρχία Σητείας. Πολλές φορές αναφέρει την προσωπική του γνώμη για τα γεγονότα ή αναφέρει και παράλληλες πληροφορίες κάνοντας μια προσωπική εκτίμηση για τα πράγματα. Μέσα από τη συλλογή αυτή του Αγγελάκι ο αναγνώστης μπορεί να πληροφορηθεί με λεπτομέρεια όλη την ιστορία της Σητείας κατά την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας, αλλά να πάρει μια πολύ καλή γνώση για την ιστορία της Κρήτης γενικότερα.

Γ.Τ.